İstinye Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Afet ve Acil Durum Uzmanı Prof. Dr. Fahri Erenel: Yangınların, sadece yüzde 4'ü doğal nedenlerle çıkıyor

Peki, son yıllarda bu yangınlar neden arttı? Yangınların önüne geçmek için neler yapılabilir? İstinye Üniversitesi (İSÜ) Öğretim Üyesi ve Afet ve Acil Durum Uzmanı Prof. Dr. Fahri Erenel, yangınlarla ilgili bilinmesi gerekenleri anlattı.

Hem dünyada hem ülkemizde bilhassa son yıllarda çok fazla ve uzun süren yangınlar görmeye başladık. Birtakım argümanlara nazaran iklim değişikliğine bağlı olarak sıcaklıkların artması buna neden olurken kimi argümanlara nazaran ise birçok yangın insan kaynaklı. Bu yangınların kaynağı nedir? Nasıl tedbirler alınmalı? Yangınlara müdahale ve tahliye nasıl olmalı? İstinye Üniversitesi (İSÜ) Öğretim Üyesi ve Afet ve Acil Durum Uzmanı Prof. Dr. Fahri Erenel, yangınlarla ilgili merak edilenleri yanıtladı.

“Verilere nazaran her 21 dakikada bir yangın çıkıyor”

“Küresel ısınma ve bu ısınmanın bir sonucu olarak ekstrem hava olaylarında artış ile insan faktörünün tesiri olduğu kuşkusuz” diyen İstinye Üniversitesi (İSÜ) Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fahri Erenel, yangınların kaynağıyla ilgili şunları söylüyor:

“Karbon salınımı ve iklim ile ilgili kontratların gereğinin yerine getirilmesinde her gecikme adeta tabiatın intikamı olarak yangın, sel, toprak kayması vb. formda bize geri dönmektedir. Ormanlık alanların değişik münasebetlerle yerleşim yeri haline dönüşümü, ormanlık alanların tahsisinde ve insan ile etkileşimin denetiminde kusurlar, güç nakil sınırlarının bakım ve denetim yetersizliği, artan plansız ve denetimsiz kentleşme, planlama, tertip, uyum kontrol, anız yakımı, denetim ve eğitim yetersizliği, dikkatsizlik, afet ve acil durum planlarının kağıt üzerinde kalması ve gerçeklikten uzak hazırlanması ise bu çeşit afetlerin tesirlerinin katlanarak artmasına neden olmaktadır. İstanbul İtfaiyesi’nin 2023 yılı İstanbul’da çıkan yangınlara ait bilgilerine bakıldığında söndürülmemiş izmarit, kibrit, çakmak, ocak ve mangal ateşi, kıvılcım sıçraması, çocukların ateşle oynaması üzere nedenlere çıkan yangınların yaklaşık yüzde 32 üzere yüksek bir oranda olduğu görülmektedir. Isı kaynaklarının emeli dışında kullanılması ikinci sırada yer almaktadır. Datalara nazaran her 21.6 dakikada bir yangın çıkmaktadır. Global bilgiler yangınların büyük oranda insan kaynaklı nedenlerle çıktığını, yalnızca yüzde 4’nün doğal nedenlere dayandığını göstermektedir. Alan çalışmaları ve yayınlanan raporlar bilhassa orman yangınlarının global ölçekte artacağını, daha sık ve şiddetli hale geleceğini vurgulamaktadır. Yeniden datalar yangın mevsimi olarak isimlendirilen vakit dilimlerinde genişlemeye dikkat çekmektedir. Birleşmiş̧ Milletler Etraf Programı’nın araştırmasına göre ekstrem orman yangınlarının 2030’a kadar yüzde 14, 2050’ye kadar yüzde 30 ve 2100’e kadar yüzde 50 artacağı varsayım edilmektedir. Orman Genel Müdürlüğü istatistikleri de ülkemizde yangınların sayı, sıklığı, ülke genelini kapsaması ve ziyan verdiği alan boyutların da artışı göstermektedir. Bu durum ise müdahale kapasitesinin hudutlarını zorlamakta, takımların odaklanmasını güçleştirmektedir.”

“Yangın söndürme tüplerini meskenlerde bulundurma alışkanlığı kazandırılmalı”

Teknolojiden yararlanarak bu yangınların önüne geçmenin mümkün olduğuna dikkat çeken Erenel, “Ülkemizde de afetlerde mevcut teknolojinin kullanımı giderek artmakta ve bu amaçla sistemler kurulmaktadır. Uzaktan algılama teknolojileri, uydu sistemleri, İHA’lar, kameralar, sensörler, orman yangını erken ikaz sistemi, meteorolojik erken ikaz sistemi, yangın idare sistemi, akıllı orman kapsülü, artan yapay zekâ kullanımı kullanılmakta olan teknolojiler ortasında sayılabilir. Bilhassa meskenlerde ve KOBİ’lerde mesken tipi yangın alarm sistemleri yahut doğal gaz kaçaklarına karşı ihtar sistemleri kurulmalı, denetimleri ihmal edilmemeli, yangın söndürme tüplerini konutlarda bulundurulma ve kullanma alışkanlığı kazandırılmalıdır” diyor.

“Müdahale planları yapılırken tahliye planları da yapılmalı”

Yangın olan bir bölgede tahliye süreçleri nasıl olması gerektiği hakkında da bilgi veren Prof. Dr. Erenel, şunları söylüyor:

“Tahliyeye yangına en yakın ve tehlikenin en büyük olduğu bölgeden başlanılmalıdır. Müdahale planları yapılırken tahliye planları da yapılmalıdır. Bölge halkına senaryolara bağlı olarak tahliye konusunda nasıl hareket edecekleri, hangi bölgelere gidecekleri ve ne yapacakları evvelden bilgilendirilmelidir. Öncelikle araç trafiği önlemeli ve araçların yanlışlı parklarına son verilmelidir. Acil müdahale yolu olarak belirlenmiş yola park eden araç şoförlerine karşı araç kullanma yasağı başta olmak üzere caydırıcı önlemlere başvurulmalıdır. Kâfi oksijen, yanabilecek materyal ve yakıcı unsurun bir ortaya gelmesi ile yanma olayı başlamaktadır. Yanma denetim den çıkması yangına neden olmaktadır. Birinci müdahalenin yanma kademesinde yapılması büyük değer taşımaktadır. Yanma üçgeni olarak isimlendirilen, oksijen yanıcı ve yakıcı husus münasebeti kesilmelidir. Hasılı üçgenin ayaklarından birini yok ederseniz yanmayı yangına dönüşmeden önleyebilirsiniz. Üzeri tutuşan bir kişinin üzerine bir battaniyenin örtülmesi oksijen ile temasını kesebilmektedir. Üzeri tutuşan bir kişinin koşması daha çok oksijen ile teması manasını taşıyacağında yere yatarak yuvarlanması tavsiye edilebilir. Yeniden yanmanın başladığı bir odanın ansızın camının açılması da içeriye daha çok oksijen girmesi manasını taşıyacağında yanmayı yangına süratlice çevirebilecektir. Yangın esnasına profesyonel yangın söndürme ve arama kurtarma grupları dışındaki şahısların yangın alanında bulunmaması önerilmektedir. Yangın sırasında açığa çıkan CO ve CO2 gazları başta olmak üzere salınan boğucu gazlar sıhhate önemli ziyanları olabilmektedir. Hava beslemeli maskelerin kullanılmasına dikkate edilmelidir. Orman alanlarına yakın yaşayanları zelzele çantaları üzere yanlarına alabilecekleri eşyalarını, yiyecek ve sularını, ilaçlarını, değerli eşyalarını koyabilecekleri çantalarını evvelce hazır bulundurmaları alışkanlık haline getirilmelidir.”

Yanan bir bölgede söndürme faaliyetleri sona erdiğinde yapılması gerekenlerle ilgili de bilgi veren Erenel, “Ekolojik, ekonomik ve teknik tahliller uzman gruplar tarafından gerçekleştirilmelidir” diyerek hasar tespitleri ve onarım çalışmaları planlanması gerektiğini belirtiyor.

Yangınların önüne geçmek için alınabilecek önlemler

Prof. Dr. Erenel, yangınların önüne geçmek için alınabilecek tedbirleri ise şöyle sıralıyor:

• Denetim ve cezaların arttırılması, güvenlik kültürünün ana okullarından ve konut bayanlarından başlayarak yaygınlaştırılması, mahkûm ve tutuklulara da bu hususta eğitimler uygulamalı olarak verilebilir. Açık cezaevlerinde olan mahkumlardan müdahale takımları oluşturulabilir. Performanslarına nazaran ceza indirimleri vb. özendirici metotlar geliştirilebilir. 
• Araç şoförlerinin içtikleri sigara izmaritlerini söndürmeden yer atıldıklarına şahit oluyoruz. Bu duruma şahitlik edebilmek için İstanbul’da boğaz köprülerinde geçmeniz kâfi olacaktır. Sayısız izmaritleri köprü üzerinde atılmış olarak tespit edebilirsiniz. Orman yangınlarında yahut yol kenarındaki otların tutuşmasında bu izmaritlerin kıymetli rol oynamakta olduğu kuşkusuzdur. Bu izmaritler birebir vakitte etrafa ziyan vermektedir. Bundan birkaç yıl evvel otobüsler dahil her türlü araçta kül tablaları bulunmakta idi. Sigaranın olumsuz tesirleri dikkate alınarak küllükler kaldırılmıştır. Otobüsler dışında bilhassa araba üzere binek araçlarında küllük imali yahut bulundurulması mecburî hale getirilmelidir.
• Araçlardan atılan cam, plastik şişeler başta olmak üzere plastik poşetler ve ambalaj kağıtları da yangın çıkmasına neden olabilmektedir.
• Orman Genel Müdürlüğü koordinesinde planlamalar yapılmakta, eğitimler verilmekte, araç, teçhizat ve gereç alımı yapılmaktadır. Fakat, orman yangın sayısında artış, sıklık vb. nedenlere kapasiteyi çok zorlamaktadır. Ormana bir fidan dikmenin geleceğimiz kurtarmak olduğu şuuru toplumuza büyük ölçüde yerleşmiştir. Lakin, dikilen fidanları korumak, bakımlarını ve ormanlık alanların taban temizliklerini yapmak konusunda kapasitenin arttırılması gerektiği açıktır. Bu amaçla toplum tabanlı bir gönüllük anlayışı üzerine odaklanılarak istekli kapasiteleri arttırılmalı ve teşvik edilmeli, ormanlık alanların yakınlarında oturanlar için yangın ile gayret yükümlülüğü getirilmeli, ABD’nin National Guard’larına misal formda sivil gönüllülüğe dayalı vazifesi yalnızca afet ile gayret olan, ayda bir yahut iki kez bir ortaya gelerek eğitim ve tatbikatlar yapan üniteler kurulmalıdır. AFAD’ın kurmuş olduğu afet gönüllük sistemi bu niyetle geliştirilebilir.
• 11 Eylül 2019’da Resmî Gazetede yayınlanan “Orman Yangınlarıyla Çabada Vazife Yapan Gönüllüler Hakkında Yönetmelik” ile gönüllülük sistemi uygulamaya geçirilmiştir. Burada gönüllülerin mümkün olduğunca tehlikesiz ve organize olarak yangın soğutma çalışmalarına katılmaları düşünülmesine karşılık; asıl amaç yangınlarla yaşamayı öğrenmek, yangınların çıkmasına mahzur olmak ve yangınlara karşı hassaslığın geniş̧ kitlelere ulaştırılmasını sağlamak olmalıdır. 
• Sivil toplum kuruluşlarının ülkemizde büyük ölçüde zelzele odaklı çalışmalar yaptıkları gözlenmektedir. Bu kuruluşların orman yangını konusuna odaklanması üzerinde durulmalıdır. Afet ve acil durum amaçlı sivil toplum kuruluşlarının AFAD tarafından her türlü afete müdahale konusunda kesinlikle akredite olmaları sağlanmalı, yeterlilikleri tatbikat ve kontrollerle denetim edilmelidir.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı